بغلان یکی از ولایات مهم صنعتی و زراعتی بوده، در رديف درجه دوم و در شمالشرق کشور واقع است.
اين ولایت از حيث موقعيت جغرافيایی در ٢٩ درجه و٣١ دقیقه عرض البلد شمالی ودر ٥٨ درجه و٤٨ دقیقه طول البلد شمالی واقع شده است .
بغلان در حدود ٢٣٠ کیلو متری کابل و در امتداد شاهرای کابل - مزارشریف واقع است. ولایت جزئى از ولايات شمالشرق و ولایت کلیدی بوده که هشت ولایت شمال کشور را با مرکز افغانستان( کابل) وصل میکند .
ولایت بغلان از طرف شمالشرق به ولایات پنجشیر ،تخار و کندز همسرحد بوده ، از طرف غرب با ولایات سمنگان و بامیان و به طرف جنوب به ولایت پروان قرار دارد. سالنگ شمالى در محدودۀ بغلان و سالنگ جنوبى در ولایت پروان واقع بوده و اين دو ولايت را جدا نموده است .
مساحت این ولایت (١٨٢٥.2) کیلو متر مربع تخمین شده و جمعیت آن براساس سر شماری که در سال ١٣٨٧ هجری شمسی صورت گرفته به ٧٥٠ هزارتن تخمين زده شده است. بر اساس سرشماری که در سال ١٣٩٢ انجام شده است نفوس این ولایت به ٨٩٠ هزار تن میرسد .
بغلان اقلیم خوب داشته ، درتابستان گرم ودر خزان و زمستان سرد است . درجه حرارت درزمستان منفی ٢٢ الی ٣٢ میرسد . ولسوالی خنجان از جمله ولسوالی سرد آن بوده که در تابستان حرارت از مثبت ١٨ سانتی گريد بالا نمى رود .سطح متوسط بارندگی سالانه ٢٦٩٨ ملی متر تخمین شده است.
ولسوالی ها:
بغلان در ساختار اداری، يک مرکز و ١٤ ولسوالى دارد و مرکز آن شهر پلخمری است . ولسوالى هاى آن شامل خنجان ،دوشی ،بنو ، ده صلاح، پلحصار ،جلگه،خوست، فرنگ ، گذرگاه نور ،نهرین ، بورکه ، دهنه غوری،تاله و برفک است.
در این ولایت اقوام مختلف مانند تاجک، پشتون،هزاره ،ازبک، گجر، قزاق ،مغل و پشه يى زندگی میکنند، اما اکثر مردم آنرا تاجک تشکیل ميدهد .
آب بند ها
ولایت بغلان دارای دو بند بزرگ آب بوده که هر دوی آن در شهر پلخمری قرار دارد و بنام هاى بند اول و بند دوم ياد مى شود.
بند اول دارای ٣ توربین بوده که هر توربین آن يک و نيم میگاوات برق توليد ميکند و ذخیرۀ آب آن ظرفیت دو میليون متر مکعب آب را دارد.
بند دوم در پایين بند اول واقع است که از آب بند اول استفاده ميکند. بند دوم نيز ٣ توربین دارد ، اما هر توربین آن ٣ میگاوات برق تولید مى نمايد.
با وجودیکه این بند ها، برق مورد نیاز مردم ولایت بغلان را تامین میکنند، هزارها جریب زمین زراعتی را نیز آبیاری مى نمايند.
فرهنگ :
تلاش های فرهنگی در ولایت بغلان در سالهای ١٣٠٠ هجرى شمسى از شهر خان آباد ولایت کندز شروع شد. در آنزمان خان آباد یکی از ولسوالی های ولایت بغلان بود که برای اولین بار نشريه پانزده روزه زیر نام اتحاد به نشر میرسید . اولین مدیر مسوول این نشریه ملانقیب الله بود .
این نشریه در چوکات اطلاعات و فرهنگ فعالیت میکرد که در سال١٣٣٦ به مرکز شهر جدید بغلان منتقل شده و به هفته نامه تبدیل گردید . تاسال ١٣٦٧ در بغلان مرکزی فعاليت داشت واز آن سال به بعد به شهر پلخمری منتقل شد. اکنون مدیر مسوول اين هفته نامه سید عبدالله "سادات است.
در این اوخر در پهلوی نشریه اتحاد، چند نشریه دیگر مانند ماهنامه عقاب، هفته نامه ندای اسلام ،هفته نامه سلسله و هفته نامه غچی نيز فعالیت میکنند .
انجمن های فرهنگی سالها است که در اين ولايت فعالیت دارند که مى توان از انجمن نویسندگان بغلان، انجمن فرهنگی ادیب و کانون فرهنگی حکیم ناصر خسرو بلخی نام بُرد.همچنان نویسندگان خوب دراین ولایت هستند که آثارشان به چاپ رسیده است.
بعد از سقوط حکومت طالبان که از آن بيش ازيک دهه ميگذرد، هزارن جوان از ولسوالی های دوردست به مرکز ولایت بغلان آمده و به درس و تحصیل پرداخته اند. در حال حاضر دهها کورس آموزشی مانند نقاشی، خطاطی و رسامی فعالیت میکنند .
علاوه بر آن، کتابخانه های زیادی در اختیار جوانان قرار داردکه از آن جمله میتوان از کتابخانۀ پوهنتون و ریاست اطلاعات و فرهنگ ياد نمود.
موسيقی محلى از گذشته ها بدينسو در ولایت بغلان رواج دارد و هنرمندان از آلات موسيقى مانند غیچک، دنبوره ، طبله وزیر بغلی استفاده میکنند.
اما در يک دهۀ اخير تعدادى از هنرمندان از کشور های غربی به این ولایت آمده و موسيقی شرقی وغربی را در بین جوانان مروج ساخته اند .
با آنهم طورى که ديده میشود موسیقی محلی دراین ولایت جایگاه خاص خود را دارد وهنرمند مشهور محلى آن بنام اکبر بغلانى ياد ميشود.
آبدات تاریخی:
آبدات تاریخی در ولایت بغلان به ٢٦ مکان مى رسد و در جملۀ آنها تپه زارو،تپه صفاری، شورتپه شمرق ،تپه رستم ، شوربابا، طلا تپه ،زرد کمر،مسجد سفید،لالاقًدق،قندرای ها وسرخ کوتل شامل است. این آثارتاريخى در شهر پلخمری و ولسوالى هاى خوست، دوشی ،بغلان مرکزی ودهنه غوری موقعيت دارند.
آثار بدست آمده از ساحات رباتک و سرخ کوتل نشان میدهد که این آثار به زمان کنشکاى کبیر و کوشانی های کوچک بر مىگردد. کوشانى ها(بودايى ها ) در قرون٢-٥ ميلادى زيست داشتند.
اين آثار قدامت تاریخی ولایت بغلان را دوهزار سال قبل از اسلام نشان میدهد که در آن زمان کوتل رباتک و سرخ کوتل مکان عبادت آتش پرستان بود.
با آنکه ریاست اطلاعات و فرهنگ بغلان بخاطر حفظ و نگهداری آبدات تاریخی،کوشش های زیادی کرده ، اما هنوز هم احتمال ميرود که این آبدات دست خورده باشد و در آن کاوشگرى شده باشد و طورى که دیده میشود در باز سازی این اماکن تاریخی،کارى صورت نگرفته است .
مشاهیر:
در ولایت بغلان علمای بزرگ و نویسندگان نادر پرورش یافته اند که میتوان از مولوی عبدالرحیم خنجانی ، اکرام الدین "اندیشمند " ،مزمل، میر احمد "جوینده "، غلام جیلانی "،پروانه بنو وال رونق "نادری"، نسیم "صباح" ،غلام حسین "افگار" ،عبدالقیوم "حازن" ، شفق"مشفق" وشیرآقا "شایان فریور" نام برد. آثار این مشاهير همين اکنون به دسترس مردم قرار داشته و در بغلان علاقمندان زیادى دارند .
موزیم در ولایت بغلان تاکنون وجود ندارد و آثار وآبدات بدست آمده این ولايت که به ٢٤ قطعه میرسد در کابل به وزارت اطلاعات و فرهنگ سپرده شده است .
رسانه ها:
در بغلان برای اولین بار در سال ١٣٦٧ آمریت رادیو تلویزیون دولتی آغار به کار نمود که تمامی برنامه هاى رادیو- تلویزیون افغانستان را نشر میکرد ، اما در کنار آن، این تلویزیون دو ساعت برنامه های محلی مانند گزارشات مجالس فرهنگی ومحافل دولتی را نيز نشر مى نمود.
رسانه ها در بغلان بعد از سقوط حکومت طالبان ،رشد قابل ملاحظه نموده و در حال حاضر علاوه برتلویزیون ملی، یک تلویزیون غير دولتى بنام تنویر از ماه قوس سال ١٣٩١بدينسو نيز به نشرات آغازنموده است . هشت رادیوى محلی بنام های تراجمیر، آرزوها ، پیمان، ادیب، خوشی، سنا، فرحت وچُنغر نيز نشرات دارند.
در بغلان معارف در سالهای ١٣٥١ الی ١٣٦٩ در حالتى قرار داشت که دو الى سه لیسه شامل لیسه زراعت بغلان مرکزی و لیسه هاى دخترانه بى بى حوا و ذکور شهر پلخمری بود و در حدود ١٠ الی ١٢ مکتب ابتدائیه فعالیت میکرد . این مکاتب از نظر کمیت بسیار کم ، اما از نظزکیفیت عالی بود که فارغ التحصیلان آن همین اکنون در اکثر ادارت مامورین د جه اول میباشند .
بعد از سقوط حکومت طالبان و روی کار آمدن حکومت حامد کرزی معارف در بغلان رشد قابل ملاحظه نموده است.
اکنون تعداد مکاتب به ٤٨٩ باب به شمول ١٢٢ لیسه ذکور و ٣٥ لیسه اناث مى رسد و بيش از ٣٢٠ هزار شاگرد به شمول ١٢٠ هزار دختر در اين مکاتب توسط يکهزار معلم تدريس ميشوند.
علاوه بر مکاتب معارف یک پوهنتون و سه موسسه تربیه معلم نيز در بغلان فعالیت میکندکه یکی آن دولتی و دوموسسه آن خصوصی است . همچنان یک دارالعلوم و ١٢مکتب خصوصی نيز فعالیت دارد .
پوهنتون بغلان در شهر پلخمری موقعيت داشته و داراى شش پوهنځى است و بيش از ٣٥٠٠ محصل به شمول دختران در آن تحصيل ميکنند.
موسسه تربیه معلم دولتی در شهر پلخمری موقعيت داشته که هفت شعبه فرعی آن در ولسوالی های بغلان مرکزی،نهرین، دهنه غوری، خنجان ،خوست ،بنو ودوشی فعالیت میکند و در مجموع اضافه از ١٩٠٠ تن از طبقۀ اناث و ١٢٠٠ ذکور مصروف آموزش شيوه هاى معلمى هستند.
صنعت:
بغلان یکی از ولایات صنعتی و دارای فابريکه هاى توليدى سمنت غوری ،فابریکه نساجی افغان، فابریکه شکر و معدن ذغال سنگ است.
فابریکه پایه سازی، سیلو، شرکت سپین زر ، تصدی کاماز و میکانیزه زراعتی مهم ترین تاسیسات تولیدی بغلان بودند که در جریان جنگ های سی سال اخیر و کم توجهی دولت، تعدادى از آنان از جمله شرکت سپین زر ، تصدی کاماز و میکانیزه زراعتی از بین رفتند، اما فابريکه نساجى افغان پلخمرى و فابريکۀ سمنت غورى هنوز هم فعاليت دارند.
فابریکه نساجی افغان پلخمری در پلخمرى موقعيت دارد و در سال ١٣١٥ هجرى شمسى تاسیس و در سال١٣٢١ آغاز به فعالیت نمود .
در آغاز فعالیت این فابریکه ٣٥٠٠ الی ٣٧٠٠ کارگر مصروف کاربودند .در آغاز ٥٥٠ پایه ماشین بافت انگليسی ، در سال ١٣٣١ به تعداد ٣٠٣ پایه ماشین بافت جرمنی ودر سال ١٣٤٠ به تعداد ١٨٤ پایه ماشین بافت روسی نصب گردید و بدين ترتيب تعداد ماشینهای بافت این فابریکه به بيش از يکهزار پايه مى رسيد.
فابریکه نساجی افغان پلخمری روز به روز انکشاف نمودو بلند ترین تولید آن در سال ١٣٤٢ به ٢١ ميليون متر تکۀ سان ميرسيد.
اما اين فابریکه بعد از دهۀ ١٣٧٠تدريج روبه سقوط نهاد و در حال حاضر ٦٠ پایه ماشین بافت آن فعال بوده که دریک روز ٦٠٠ متر تک سان سفید تولید میکند . تولید آن دریکسال ٦١٢٠ متر تکه میرسد و تعداد کارگران که اکنون در این دستگاه مصروف کار اند، به ٣٧٠ تن بالغ ميشود.
فابریکه سمنت غوری نيز در شهر پلخمری موقعيت داشته که قرار داد مرحله اول این فابریکه بین افغانستان و چک وسلواکیا به تاریخ ٢٧ حمل سال ١٣٤٠ هجرى شمسى عقد گرديد. در مرحله اول این فابریکه در ٢٤ ساعت ظرفیت تولید ٢٠٠ تُن سمنت را داشت و در مرحله دوم کوره دوم آن آغاز به فعالیت نمود که ظرفیت تولید آن در ٢٤ ساعت به ٤٠٠ تُن سمنت مى رسيد.
در آن زمان ٤٠٠ کارگر دراین فابریکه کار ميکردند، اما بعد از سالهای ١٣٦٢ فابریکه سمنت به علت جنگ های داخلی روز به روز رو به رکود نهاد و تولید آن در ٢٤ ساعت به ٢١٠٠ تُن رسید .
فابریکه سمنت غوری در سال ١٣٨٢ دوباره رشد نمود و تولید آن روزانه به ٢٠٠ الى ٤٠٠ الی تُن رسید . این فابریکه در سال ١٣٨٦ براى٤٩ سال به سکتورخصوصی داده شده است.
فابریکه دوم سمنت در سال ١٢٩١ هجرى شمسى با ظرفيت يکهزار تُن دریک روز با داشتن٧٠٠ کارگر آغاز به کار نمود، اما اکنون در این فابریکه ٧٥٠ کارگر مصروف کار بوده و ٢٠٠ تن فابريکه کهنه و يکهزار تن فابریکه جدید، تولید دارد و تولیدات آن در تمام کشور به فروش عرضه ميگردد.
بغلان داراى هفت معدن زغال سنگ و شامل معدن کرکر، دود کش و آهن دره در شهر پلخمری ، دو معدن در ولسوالی تاله وبرفک ، یک معدن در ولسوالی ده صلاح و یک معدن بنام چنارک در ولسوالی نهرين است.
از زغال سنگ به حيث مادۀ مهم محروقاتى براى تسخين منازل ، داش هاى خشت و حمام ها استفاده مى شود.
معدن کرکر در سال١٣١٧ هجرى شمسى توسط یک چوپان کشف شد. در سال ١٣٥٠ این معادن به تصدی تبدیل شده و بلند ترین تولید آن در سال ١٣٦٦ بود که به ١٦٥ هزار تُن و کمترین تولید آن در سال ١٣٧٠ بود که به ١٠هزار تن ميرسيد . اکنون تولید ماهانۀ این معادن از ٢٥ تا ٣٥ تُن میرسد .
فابریکه شکر (بورۀ) بغلان در سال ١٣١٩ هجرى شمسى در شهرک فابریکه صنعتی بغلان مرکزی آغاز به فعالیت نمود .این فابریکه در طول یکسال سه الى چهار ماه دروقت حاصلات لبلبو فعالیت میکرد و در ٢٤ ساعت از ١١١٠٠ الی ١٢٠٠ بوری ٩٠ کیلويی شکر تولید داشت .
این فابریکه بعد از کودتاى ٧ ثور سال ١٣٥٧ و بر اثر جنگ های دهۀ ١٣٧٠ از فعالیت باز ماند،اما در سال ١٣٨٧ به کمک آلمان مجدداً آغاز به کارنمود. و اینبار نظر به عوامل مختلف در هرسال بیش از یکماه فعالیت کرده نتوانست و تولید آن روزانه به ١٠٠ الى ٢٠٠ بوری ٩٠ کیلويی شکر میرسيد.
قبلاً سه تا شش ماه فعاليت داشت چرا که لبلبو زياد بود، اما از سه سال بدينسو دوباره فعال شده و همه ساله در ماه عقرب لبلبو حاصل ميدهد و توليد فابريکۀ بوره هم در همين فصل آغاز ميشود.
زراعت:
بغلان به حيث یکی از ولایات زراعتی داراى ٩٨١٠١ هکتار زمين آبى و ١٦٠٥٥٣ هکتار زمين للمى دارد.گندم و شالى( برنج) عمده ترين محصولات آنرا تشکيل ميدهد. برنج بغلانى از لذت خاص برخوردار بوده و شهرت به سزايى به سطح کشور دارد.
محصولات ديگر آن کچالو ،پیاز ، جواری و نخود بوده و داراى ميوه هاى لذيذ و متنوع نيز است.
خربوره و تربوز در ولسوالی های بغلان مرکزی، دهنه غوری و دوشی کشت میگردد و سیب، ناک، آلو،گیلاس و زرد آلو در اندراب که شامل ولسوالى هاى بنو، ده صلاح وپلحصاراست نيز از شهرت خاصى برخوردار است.
محصولات آن علاوه بر مصرف مردم خود بغلان با سایر ولایات مانند کابل و بلخ نيز به فروش میرسد .
ورزش:
ورزش در ولایت بغلان از سالهای گذشته بدينسو مروج است و مردم و جوانان بيشتر علاقمند پهلوانی چپنکی ، بزکشی و سنگ اندازی بوده و این ورزش ها تا کنون در این ولایت وجود داشته و علاقمندان خاص خود را دارد.
علاوه بر اين ورزش هاى سنتى، اکنون ورزش های دیگر مانند فوتبال، والیبال ، دوش ،آب بازی ،تیکواندو ، کونگفو و دیگر ورزش ها نيز ترويج يافته است . فعلاً ٥٥ کلپ ورزشى مختلف در ولايت بغلان فعال بوده که در آن حدود يکهزار جوان در تايم هاى مختلف مصروف ورزش مى باشند.
