نوسينده: داکتر یارمحمد متخصص محیط زیست
خشکسالی یکی از بلایای طبیعی می باشد که خسارات زیادی به زندگی انسان واکسیستم های طبیعی وارد می آورد وبعنوان یک نا خوشایند اقلیم ، یکی از خراب کننده ترین پدیده های آب و هوای محسوب می گردد. در اصل تمام آب روی کره زمین در اقیا نو س ها دریاچه ها و حوض های یخ بسته وبرف قرار دارد تنها حدود نیم درصد از کل آب روی کره زمین در هرزمان مشخص در سیکل هیررولوژی شرکت دارد یعنی چرخه که شامل تبخیر آب از سطو ح پوشیده زمین بارستنی ها انتقال بخار آب در اتمسفر و باز گشت نهاهی آب به شکل باران و برف و دیگر نذولات به سطح زمین فرومی آید و منابع ذخیره آب می شود. تنوع زمانی ومکانی بارندگی یکی از جالبترین جنبه های طبیعت است درطبیعت یک نواختی وجود ندارد بنابراین بارندگی نیز بصورت یک نواخت صورت نمی گیرد. میزان بارندگی در تمامی روزها هفته ها، ماه ها و سالها یکسان نیست. این گونه تغیرات برای مناطق خشک و مرطوب تاثیر شدید می گزارند.
1ـ دلیل اسای خشکسالی در افغانستان در طی سه ده اخیر به دلیل نا امنی ونبود حاکمیت ملی و در عدم مراقبت از جنگل هل ها ونی ها وبته های دامنه کوهها شماری زیادی از مردم ولایات در طی این سه دهه جنگ به سبب نگدستی ونداشتن پول برای توان خرید مواد سوختی به قطع در ختان کوهی روی آورده اند وبخصوص کوههای اطراف سلسل کوبابا وهندوکش مرکزی را از جود اشجا وجنگلات برهنه کردنند که ما امروز کوهها این مناطق برهنه از پوشش گیاهی می بینم. در گذشته این کوههای این مناطق کاملاً سرشار از نعمت وسسرسبزی وشادابی بود.
هستی پوشش گیاهی درسرد نمودن ارتفاعات و درحفظ یخچالها طبیعی که منابع چشمه سارها و جهیل ها،تالاب ها ، رود خا نه ها است نقش موثری دارند.
2 ـ دلیل علاقمندی تمام مردم نواحی این منطقه به مالداری روز به روز فزونی یافته است ودر سالهای اخیر که تعدا د ام ها یا چارواها به سه چهار برابر حد استاندارد رسیده فشار بیش از حد را به چراگاه های کوهستانی بویژه در ارتفاعات وارد شده است که با عث تخرب پوشش گیاهی به علت حرکت رمه های کوسفند گله بز ها وگله گاو ها شده است که ارتفاعات کوه ها برهنه از پوشش گیاهی شده ، دیگر کوه ها توان نگهداشت حجم برف را ندارند باعث لغزش برف وآمدن برف کوچ ها در تمام نواحی اطراف هندوگش مرکزی شده است. برف کوچ ها در فصل تابستان شروع به آب شدن نمودن وباعث طغیانی شدن دریای وخراشیدن سواحل آنها شده است.
3ـ علت آن سیستم چرای عنعنوی مفرط وغیر علمی در واحد های چراگاهی افغانستان معمول بوده که باعث تخریب فرش نبات وفرسایش خاک در این منطقه گردیده است. نباتات پوشش این ساحه را اکثراٌ نباتات خوشخوار لفی بوده و در جریان چرش وعبور بیش از حد رمه ها علف این ساحات پا ی مال و لگد مال شده که با عث کاهش پوشش نباتی ، فشرده گی زمین و کاهش مواد عضوی آن شده و در نتیجه حاصل خیزی زمین آنها تقلیل یافت ودر حالا حاض در بعضی نقاط آن هیچ چیزی از نمود گیاهان نمیروید کوه ها از وجود پوشش کیاهی برهنه شده که دیگر توان نگهداری برف را برای مدت شش ماه ندارند و موجب با لاروی در جه حرارت و باعث ذوب سریع یخچال های در این منطقه شده و بلا خیر سبب کم شوی جریان در یاهای منطقه وتخریب محیط گردیده است.
4ـ علت آن پوشش سبز زمین چراگا ه های نواحی ولایات جنوب غرب به دلایل مختلف از بین رفته وهم علف سبز زمین ها از اثر بی آبی خشک وبی علف بدل شده است. و به همین دلیل درابن چند سال کوچی ها رمه ای خود را برای چرا درارتفاعات بلند کوهها می چرا ندند و کمبود علف دلیل اصلی این مشکل است و نباید ما بخاطر منفعت شخصی باعث برهم زدن اکوسیستم کوهستانی شویم که پمیامد آن امروز ذوب سریع برف ها در فصل گرم ما و طغیان موقتی دریا ها که باعث خراشیدن کنار دریا ها شده است و بعداً خشک شدن دریای ها و کبود آب به جوی ها ساحه کشاورزی ومالداری وبلآخیره باعث فرسایش خاک خشکسالی شده است. 5ـ علت آن عدم پاک کاری وترمیم از شبکه های آبیاری اعم از کانال ها نهر ها کاریز ها سربندها حوضها وجویچه های ابرسانی در حوزه جنوب غرب می باشد که دراثر جنگ بکلی از بین رفته است و هزار ها هکتار زمین زراعتی در این حوزه به زمین بایر تبدیل شده است و از اثر کمی رطوبت دشت ریگستان گرشک ، دشت بکوا, مارچه، خاشرود و منطقه ریگستان نیمروز که محیط صحرایی را بوجود آورده است و بیابان شدن دشت ها وسعت خود را بطرف دامنه کوه ها این منطقه افزایش داده که با گرم ترشدن زمین،خاک با آزاد کردن دی اکسید کربن می پردازد ، ودر منطقه گیا هان تازه رشده در فصل گرماه وجودندارد که دی ا کسید را جذب کند، گرمی آن آرام آرام به یخچال طبیعی سلسله کوبابا رسیده است که باعث ذوب زود هنگام آن شده است.
6ـ علت آن جنگ طولانی در غرب وجنوب غرب افغانستان ازسبب تردد تانکها و عملیات نظامی پوسته نازک زمین شکاف برمی دارد و گرد وخاک بیشتری به هوا می خیزد و میرود و توسط توفان بادها گرد وخاک به دره کوه ها منطقه رفته است و یخچال های طبیعی این منطقه گرد وخاک را جذب می کند و سبب ذوب آنها شده است. دریای هلمند که بعد از آمو دومین و بزرگترین دریای افغانستان است. سرچشمه رود های فرعی این رود بزرگ از یخچا لهای دایمی رشته کوه بابا و هندوکوش مرکزی است. طبق اطلاعات رسمی درظرف بیست سال اخیر حدود 60 درصد میدان یخچالهای طبعیی رشته کوه بابا و هندو کش مرکزی کاهش یافته است. همچنان ما هرسال در موسم تابستان شاهد کم شدن دریای هلمند وخشک شدن در یای کابل در فصل تابستان هستیم.
علل مختلف ازجمله مسایل اقتصادی هرروز شاهد نابودی دامنه کوه ها و دشت ها از پوشش گیاهی از قبیل هنگ بد بوی شرین بویه پیاز کوه گل های وحشی وجنگل ها هستیم که در صورت غفلت شاید تا چند سا ل دیگر تنها نا می از انها باقی خواهد ماند. مسولین اداری ملی محیط زیست باید مانیع کندن ولگد مال کردن وتخریب این گیاهان شوند که تا مردم جدآ خود داری کنند که حیات وجود این گیا هان باعث سرد زمین وهوای منطقه می شود و همین سردی کوههای باعث مندگاری این یخچالها می شود. مندگاری یخچالها منبع اصلی چشمه سارها ، جهیل ها ، تالاب ها و رود خا نه ها است . برخی حاضرند حسا ب بانکی خود را افزایش دهند. پس نابودی جنگل و کندن بته ها برای شان مفهوم نخواهد داشت وحتی حا ضرند برای کسب مقدار ناچیز در آمد با قطع جنگلات وکندن هنگ ، گل های وحشی وپیاز کوهی این دامنه کوه های بی نظیرسرسبز را از پوشش گیا هی برهنه و نابود کنند. حفاظت یخچالها وظیفه اداره ملی محیط زیست است که باید در حفاطت آن بکوشد و حفظ این یخچال ها حایز اهمیت حیاتی ميلیونها انسانی که در مسیر در یاهای مذکور مشغول کشاورزی هستند وا بسط به این منابع بزرگ طبیعی است. این منابع آبی ما یکی از موثرترین گزینه است که می توان برسر زمین حاصلخیز ما برای بهبود وضیعت محیط زیست کشور امروز و در آینده مورد استفاده قرارگیرد.
بز به دلیل عادت ونوع حرکت سرو فک ها در موقع تغذیه به کمک اوره های قوی خود گیا هان چراگاه را گرفته وبا ضر به آن را همرا ه با ریشه از خاک خارج می کند . این در حالیست که گو سفند گیاهان را بدون اسیب به ریشه از روی سطح زمین اره می کند. همین ویژگی ها باعث شده است که بز را حیوان زیان اور بدانند که با عث فقیر شدن وحتی از میان رفتن چرا گاه وجنگل ها و نا بودشدن پوشش گیاهی افزایش خاک ودر نتیجه تخریب محیط زیست می شود.
بز زیان اور ترین حیوان به شمار می رود این حیوان تقریبا کلیه شاخ های سبز ونوجست های نهالها بذری را از بین می برد شاخه های جوانه را گاهی تا ارتفاع قابل ملاحظ می خورد. امروه در کشورهای پشرفته برای نگهداری
وتغذیه بز محل های مخصوص تدارک دیده اند وبه این تر تیب محیط زیست را از کزند های احتما لی این حیوان زیان اور محا فظت می کنند.
اهالی در جهت حفاظت این منابع بزرگ آبی از گزند چرای مفرط وبی رویه محافظت کرد و از منظره ای زیبا های کشور را حمایه کرده و هر یک از اهالی این شهرها و نواحی باید درحراست از محیط کوهستانی بکو شند و پوشش گیاهی این مناطق را بخاطر جلوگیری از اسیب آلودگی بصری محیط زیست منظره ها را ثابت نگهدا رند .
اگر بی احتیاطی در بخشی ازعوامل اکوسیستم کوهستانی صورت گیرد. به دلیل شکل فیزیکی واکولوژی این مناطق آسیب پذیر محسوب می شوند وجود شیب وقله ها ودره ها ویا لها, وضعیت پیچیده ای را در این محیط بوجود می آورد. پوشش گیا هی یکی از بخشی از عوامل عموده اکوسیستم کوهستانی به حساب می رود. ترمیم پوشش گیاهی تخریب شده در شیب های تند مشکل است وسالیان طولانی را در بر می گیرد. سرسبزی و خرمی دشت و یا خشک شدن وتفید ن دشت ها به لطف ومرحمت کوه ها بستگی دارد وبطوریکه با کم شدن بارندگی برف درکوه ها باعث خشکسالی می شود و بی آبی دشت ها را نا بود می کند.
مورخ 13 اگست 2013 سویدن
