خوست، يکى از ٣٤ ولايت افغانستان است که نزديک به جنوبشرق کشور موقعيت دارد. اين ولايت براساس موقعيت جغرافيوى، روى خط ٦٩ درجه، ٣٩ دقيقه و ٥٨ ثانيۀ طول البلد و در ٣٣ درجه، ٥ دقيقه و ٢٤ ثانيۀ عرض البلد واقع شده است.
در طرف شمال و غرب آن؛ ولايت پکتيا، در جنوب آن ولايت پکتيکا و قبايل آن سوى خط ديورند، اقوام سيدگى و وزير، در شرق آن وزيرستان شمالى و کُرم ايجنسى موقعيت دارد.
معناى لغوى خوست براساس فرهنگ عميد، جزيره و يا ساحه خشکه بين دريا ميباشد که به اساس روايات فولکلوريک، درياهايى که در زمانه هاى قديم از کوه هاى ځدران، منگل و تنى جارى بود، تمام آب شان در خوست جمع مى شده و هيچ راه خروجى نداشته است.
خوست در گذشته، يکى از ولسوالى هاى بزرگ پکتيا بوده و ولسوالى هاى کنونى آن، به اندازۀ علاقه دارى ها بود که در زمان رژيم داکتر نجيب الله، به سطح ولايت ارتقا کرد. اين ولايت حالا به شمول سه واحد ادارى (شمل، متون، و لکنو)، داراى ١٢ ولسوالى به نام هاى سپيره، دوه مانده، نادرشاه کوت، اسماعيل خيل و مندوزى، تنى، گربز، على شير، صبرى، باک، ځاځى ميدان، موسى خيل و قلندر ميباشد.
در ولايت خوست، قوم هاى کوچک و بزرگ مستقراند که از جمله از منگل، ځدران، تنى، صبرى، گربز، متون، لکن، عليشير، تريزى، بابکرخيل، غلجى، اسماعيل خيل، مندوزى و ځاځى نام گرفته ميتوانيم.
فرهنگ:
تلاش هاى فرهنگى به شکل منظم درخوست، از ايجاد انجمن ادبى استقلال آغاز شد؛ اين انجمن در سال ١٣٧٦خورشيدى در مرکز خوست به وجود آمد و از طريق آن نويسندگان، شاعران و فرهنگيان يکى پس از ديگرى پيدا شدند و بعداً انجمن هاى ادبى به نام محمدصديق روهى در منطقۀ لکنو و انجمن عبدالبارى جهانى در ولسوالى عليشيرخيل ايجاد گرديد.
اکنون در ولايت خوست، ١٥ اتحاديۀ فرهنگى وجود دارد که هر کدام در بخش هاى مختلف چون نشرکتب، مشاعره ها و نشست ها فعاليت دارند.
مشاعرۀ سالانۀ چنار نيز از چهار سال بدينسو در ولايت خوست آغاز شده که علاوه بر فرهنگيان و شاعران ولايات مختلف کشور، شعرايى از آن سوى خط ديورند نيز در آن اشتراک مى نمايند.
فرهنگ مطالعه در خوست، اکنون بسيار رواج يافته و از همين جهت کتابخانه هاى زيادى براى علاقه مندان ايجاد گرديده است که علاوه بر کتابخانه هاى بزرگ رياست اطلاعات وفرهنگ و پوهنتون شيخ زايد، شمارى از مراکز فرهنگى و اتحاديه ها نيز توانسته اند کتابخانه هايى را ايجاد نمايند و در پهلوى آن ١٢ کتابفروشى در ولايت خوست وجود دارد که انواع مختلف کتب و مجلات در آن به فروش ميرسد.
رياست اطلاعات و فرهنگ خوست، داراى يک موزيم نيز هست که آثار باستانى و بعضى مواد تاريخى نادر از مناطق مختلف اين ولايت در آن حفظ گرديده و تاکنون ٣٠٠ قلم آثار تاريخى در آن ثبت و موجود است.
در ولايت خوست، ١٤ کورس خطاطى و رسامى نيز وجود دارد که تاکنون تعداد زيادى از علاقه مندان را تربيه کرده است. آلات مخصوص موسيقى خوست دهل، سورنا و سرينده است؛ اما اکنون تمامى سامان آلات موسيقى مروج در افغانستان، از سوى گروه هاى هنرى نواخته ميشود و فعلاً در حدود ١٣ گروه هنرى مختلف آوازخوان ها در خوست وجود دارد، که در روزهاى عروسى، نامزدى، عيد، سال نو و همچو روزهاى ملى و تاريخى کنسرت ميگيرند.
اتن که بازى ملى کشوراست، از عنعنۀ باستانى لويه پکتيا و به ويژه مردم خوست محسوب ميشود.
مشاهير:
ببرک خان ځدران، مامور على جان، جلال الدين حقانى، سراج الدين حقانى، سيدمحمدگلاب زوى، شهنواز تنى، پيرمحمد کاروان، محمدصديق روهى، ميرزا عالم حميدى، گل محمد نورزى، شهزار ليوال، محمود سوما، سيدال شاه فولاد، محمدولى مندوزى، ميراحمد گربز.
رسانه ها:
نخستين رسانۀ چاپى در ولايت خوست، جريدۀ غازى است که در زمان حاکميت غازى امان الله خان در اين ولايت فعال بود. از شماره هاى اين جريده تنها يک شماره مانده که در موزيم ملى خوست نگهدارى ميشود.
راديويى دولتى خوست، در سال ١٣٦١خورشيدى در ولايت خوست تاسيس شد و تلويزيون آن در سال ١٣٦٥ نشرات خود را آغاز کرد؛ اولين راديوى مستقل و شخصى که در ولايت خوست نشرات خود را درسال ٢٠٠٢ ميلادى آغاز کرده، به نام پيام صلح ياد ميشود. اکنون راديوهاى محلى چون ولس غږ، هيلوکاروان، کليد و نن به موج اف ام نشرات دارند. همچنان يک تلويزيون شخصى به نام غرغښت در اين ولايت ايجاد شده که از دو سال بدينسو نشرات دارد.
مجلۀ خوست يک نشريه دولتى است. شمارۀ اول آن در سال ١٣٧٨ خورشيدى از چاپ برآمد و به تعقيب آن، مجلات سمون، ژمنه، سوداگر، روغتيا و پيوستون نيز نشرات خود را آغاز کرد، که اکنون بدون مجلۀ پيوستون، نشرات ديگر آنها متوقف گرديده است.
همچنان مجلات مزل، پيرۍ، گام، الماس، زانگو، ازانگه، غږ، الويښ، غومبسه، اسلام غږ، مجاهد غږ، ځوان ځواک، زلمى، پرمختگ، مستربل، نوى گام و تعدادى ديگر پى درپى به نشر رسيد که در بين آن نيز يک تعداد کوتاه مدت و تعدادى ديگر هنوزهم به نشر ميرسد.
اولين روزنامۀ خوست، به نام برشنا بود و اکنون تنها روزنامۀ ملى احساس (دولتى) فعال است و نشر ميگردد.
علاوه بر نشرات تلويزيون ملى، پروگرام هاى تلويزيون هاى لمر، طلوع، آريانا و شمشاد نيز در خوست برودکاست ميشود.
راديوهاى آزادى، مشال، بى بى سى، ديوه، آرمان و اراکوزيا نيز در ولايت خوست به موج اف ام نشرات دارند.
معارف:
در ولايت خوست، اکنون ٢٩١ باب مکتب وجود دارد که از جملۀ آن ١٣٤ ابتدائيه، ٦١ متوسطه و ٨٧ آن ليسه است.
در اين ولايت، مجموعاً ٢٠٩٥٤٢ شاگرد مصروف تعليم اند، که از جمله ٧٥٤٣٢ تن آنها دختر بوده و از سوى ٥٥١١ معلم تدريس ميشوند.
دارالمعلمين:
دارالمعلمين خوست داراى ١٠٦٠ شاگرد است که ٢٠ درصد آن، دختران بوده و ٤٢ استاد دارد.
ليسه هاى خصوصى:
در ولايت خوست، جمعا ١٣ ليسۀ خصوصى فعاليت دارد که ٥٧٩٩ شاگرد دارد و ازين جمله ٢٨٩ تن آنها دخترميباشند.
مدارس دينى:
در ولايت خوست ٢١ مدرسه وجود دارد که ٣٤٠٠ طالب العلم در آن مصروف تعليم اند و از سوى ١١٤ مدرس تدريس ميشوند؛ در اين ولايت تنها ١٣ مدرسه به رياست معارف ثبت گرديده است.
پوهنتون:
پوهنتون خوست که به پوهنتون شيخ زايد مسمى گرديده، در سال ١٣٨١ خورشيدى تاسيس شده است.
اين پوهنتون؛ داراى ده پوهنځى (طب، انجينرى، حقوق، اقتصاد، تعليم و تربيه، ژورناليزم، ادبيات، شرعيات و کمپيوټر ساينس) دارد.
پوهنتون شيخ زايد در سال ١٣٩١ خورشيدى ٥٧٠٠ محصل داشت که از سوى ١٦٠تن استاد درس داده ميشد و تاکنون ١٩١٥ تن فارغ داده و همچنان ٦٠ تن از استادان آن، جهت کسب سند ماسترى و دوکتورا به کشورهاى خارجى فرستاده شده اند.
زراعت:
اينکه ولايت خوست در بين کوه ها موقعيت دارد، علاوه بر آن زمين هاى مناسب وقابل کشت نيز دارد؛ اگر نخست به کوه ها و حاصلات آن نگاه کنيم، واضح است که کوه هاى خوست علاوه بر چوب سوخت، درخت هاى ميوه دار چون جلغوزه، څيرۍ، ښوون (زيتون) گورگوره، سکرى مزرو، و چهارمغز نيز دارد که بدون چهارمغز، دانه هاى تمامى ميوه جات به شکل طبيعى و خودرو در کوه ها و دشت ها جوانه ميزند و از سوى کسى نگهدارى نميشود.
همچنان در زمين هاى زراعتى خوست؛ جوارى، گندم، برنج، ممپلى و سبزيجات حاصل خوب ميدهد و اکثر مردم آن زراعت پيشه هستند.
صنايع دستى
قسمت زيادى از صنايع دستى در خوست، از مزرو و برگ هاى آن ساخته ميشود. اين مواد چون پوزى (نوعى فرش)، جاى نماز، سوزى (دسترخوان نگهدارى نان) شکردانى، پونى جهت انتقال سامان آلات، تبنگ، پکه دستى، کربان (در ساختن چپرکت ها استعمال ميشود) و همچنان دوختن لباس، کلاه و چپلى مزرى که ساخت يک تعداد افراد ماهر است، همۀ شان از سوى مردم اين ولايت به هدف رفع نيازمندى هاى روزمره ساخته ميشوند.
درجمع همچو صنايع دستى؛ فقط تا يک حد کربان، پوزى و چپلى مزرى، توسط مردان ساخته ميشود و متباقى کار دستى زنان است. صنايع دستى خوست، اکثراً به زنان ارتباط ميگيرد و از سوى مردم تا اندازۀ بيشتر مورد استعمال قرار ميگيرد؛ همچنان شرى که پتوى مشهور پشتون ها خوانده ميشود، نيز در مناطق منگل و ځاځى ميدان به دست زنان ساخته ميشود.
