ولایت باستانی هرات، از جمله ولایات بزرگ و مهم کشور است. هرات از طرف شمال به ولایت بادغیس وجمهوری ترکمنستان، از طرف جنوب به ولایت فراه، از طرف شرق به ولایت غور و از طرف غرب با ایران هم مرز است.
هرات، دارای ۱۵ ولسوالی می باشد که شامل انجیل، گذره، پشتون زرغون، کرخ، کشک رباط سنگی، گلران، کهسان، غوریان، زنده جان، ادرسکن، شیندند، فارسی، اوبه، چشت شریف و کشک کهنه می شود. طبق وعده رئیس جمهور(میانه سال ۱۳۹۴)، شیندند که بزرگترین ولسوالی این ولایت می‌باشد، به چند ولسوالی جداگانه تقسیم خواهد شد.
شهر هرات مرکز این ولایت است. این شهر دارای ۱۵ ناحیه می باشد که طبق برآورد منابع داخلی، یک میلیون از جمعیت سه میلیونی ولایت هرات، در این شهر زندگی می کنند.
هرات، از لحاظ تاریخی وفرهنگی سابقه درخشان و پرباری دارد. بر پایه تحقیقات باستان شناسان آلمانی که در سال ۱۳۸۸ صورت گرفته است، قدامت شهر هرات به حدود سه هزار سال می رسد.
تابناک‌ترین دورۀ مدنیت هرات، به دوران بعد از اسلام و به عهد زمامداری تیموریان بر می گردد که شاهرخ وسلطان حسین میرزا با توجه امیرعلی شیرنوایی و گوهرشاد بیگم ومولانا جامی، عصر رنسانس شرق را رقم زدند.
شماری از مشهور‌ترین عارفان، ادیبان و هنرمندان مسلمان از این ولایت سربلند کرده‌اند.
خواجه عبدالله انصاری، احمد بن رجا، مولانا جامی، امام فخر رازی، سلطان مودود چشتی، ملاحسین واعظ کاشفی، سلطان حسین بایقرا، گوهرشاد بیگم، امیر علی شیرنوایی، خواجه علی موفق، هلالی جغتایی، استاد کمال الدین بهزاد، استاد شمس الدین حکاک، استاد زین الدین معمار، استاد میرک نقاش و شمار دیگری از ستارگان کهکشان علم وهنر، در این ولایت زاده شده و یا در این سرزمین زندگی کرده‌اند.
بیش از ۸۸۰ بنا‌ی تاریخی که نمادهایی از تاریخ کهن و درخشان هرات می باشد، به ثبت رسیده است که بخشی از آنها در سال های پس از طالبان بازسازی شده اند و یک تعداد زیاد این بناها و یا آثار تاریخی، در حال نابودی می باشند و یا در معرض خطر قرار دارند.
مسجد جامع بزرگ، مصلى (مناره‌ها)، ارگ (قلعه اختیار الدین)، آرامگاه خواجه عبدالله انصاری، سنگ هفت قلم، خانه زرنگار، مسجد خرقه مبارک، آرامگاه گوهرشاد بیگم، عمارت نمکدان، حوض ملک، و پل مالان، از جمله این بناهای تاریخی می‌باشند.
اقلیم هرات
۱-اقلیم معتدل که ساحۀ وادی هریرود را در بر می‌گیرد.
۲- اقلیم نیمه صحرایی که شامل ولسوالی‌های کشک کهنه، رباط سنگی، کهسان، گلران وقسمتى ازولسوالی غوریان وزنده جان می شود.
۳- اقلیم صحرایی که مناطق جنوب وغرب ولایت را در بر می‌گیرد؛ از جمله دشت آتشان، نمک سار ولسوالی غوریان تا مرز ولایت فراه. وزش بادهای موسمی هرات که به بادهای ۱۲۰ روزه است، از دیگر خصوصیات آب و هوایی این ولایت می باشد. این بادها از ماه جوزا آغاز وتا آخر سنبله ادامه می‌یابد.
هرات بعد از طالبان
ولایت هرات بعد از سقوط رژیم طالبان، شاهد پیشرفت زیادی در عرصه‌های مختلف بوده و روند بازسازی‌ها به ویژه در مرکز این ولایت چشمگیر بوده است.
· احداث خطوط انتقال برق ترکمنستان و ایران به شهر هرات. در سال های اخیر؛ ولسوالی‌های انجیل، گذره، غوریان، زنده جان و کرخ نیز از این خطوط برق مستفید شده‌اند.
· ساخت و اسفالت شاهراه‌های ارتباطی هرات-اسلام قلعه، هرات-ارملک (بادغیس)، هرات-قندهار، و هرات-تورغندی.
· عملی شدن بخشی از ماسترپلان شهری و اسفالت جاده‌های سابق و تازۀ شهر و راه‌های ارتباطی به ولسوالی‌های کهسان، رباط سنگی، کرخ، شیندند و آغاز کارهای مقدماتی برای احداث اسفالت راه ارتباطی ولسوالی‌های زنده جان، غوریان، و پشتون زرغون.
· توسعه فضای سبز در سطح شهر به ویژه احداث و احیاء چندین پارک و بوستان بزرگ از جمله باغ ملت، تخت صفر و شیدایی.
· احداث ساختمان‌های تازه برای اکثر نهادهای دولتی.
· ساخت و بهره برداری از جمنازیوم و تالار بزرگ همایش‌های دولتی مولانا جلال الدین بلخی.
· ساخت پوهنتون جدید هرات در شمال این شهر.
· توسعه و بازسازی میدان هوایی بین المللی هرات.
· ساخت بند بزرگ آبی برقی سلما در ولسوالی چشت شریف به کمک مالی هندوستان و آمادگی برای بهره برداری از آن در میانه سال ۱۳۹۵
· آغاز ساخت بند آبی پاشدان.
معارف
در مجموع ۱۱۲۲ مکتب شامل مکاتب تعلیمات عمومی، تعلیمات اسلامی، دارالمعلیمن و تعلیمات تخنیکی در مقاطع ابتدایی، متوسطه، لیسه و دارالمعلمین موجود می‌باشد. اکثر این مکاتب که در سال های اخیر ساخته و یا بازسازی شده اند، زمینه را برای آموزش ۸۶۲ هزار و ۳۹۲ متعلم که ۴۸ درصد آنان دختران هستند، فراهم کرده است.(آمار سال ۱۳۹۴)
تحصیلات عالی
پوهنتون دولتی هرات، از جمله مراکز بزرگ تحصیلی در کشور شناخته می شود. این پوهنتون با ۱۶ فاکولته و ۷۷ دیپارتمنت، زمینۀ تحصیل ۱۵ هزار محصل را که ۳۷ درصد آنان را زنان تشکیل می دهند، فراهم ساخته است.
افزون براین، ۹ پوهنتون یا مرکز تحصیلات عالی خصوصی نیز در هرات فعالیت دارد که زمینۀ تحصیل را برای چند هزار محصل دختر و پسر مساعد ساخته است.
زراعت، باغداری و مالداری
هرات، به لحاظ اقلیم و زمین های آبی و دیم(للمی) از جمله بزرگترین تولیدکنندگان غله در کشور به شمار می رود.
زعفران، دیگر محصول عمده و مشهور این ولایت است. در سال جاری، حدود سه تن زعفران خالص در این ولایت برداشت شده است و افزون بر آن، ده ها تن پیاز(بذر) زعفران بخاطر ترویج آزمایشی، به دیگر ولایات کشور انتقال داده شده است.
هرات در عرصه باغ داری نیز از شهرت خوبی برخوردار است. بر پایه معلومات ریاست زراعت، بیشتر از ۵۰ نوع انگور در این ولایت برداشت می شود. شفتالو، انجیر و پسته، از دیگر محصولات عمده باغی هرات است.
مالداری نیز از پیشه های مهم بخشی از مردم ده نشین هرات می باشد.
صنعت
هرات، در زمینه صنایع نیز پیشتاز است؛ این ولایت در حال حاضر قطب صعنتی کشور شناخته می شود. بر پایه معلومات اتحادیه صنعت گران هرات، ۲۸۰ شرکت و کارخانه تولیدی، در این ولایت فعال است که از این تعداد ۲۰۰ شرکت و کارخانه در شهرک صنعتی این ولایت، در ولسوالی گذره قرار دارد. بخش عمدۀ تولیدات این شرکت ها و کارخانه ها در زمینۀ بسته بندی مواد غذایی، نوشابه های غیرالکولی و آب میوه، مواد شوینده و اقلام ساختمانی می باشد.
رسانه ها
هرات از جمله ولایات پیشتاز در عرصۀ فعالیت رسانه ای است. در حال حاضر با حساب تلویزیون دولتی (ملی هرات)، ۱۷تلویزیون، ۲۳رادیوی محلی، و روزنامه دولتی اتقاق اسلام، فعالیت دارند.
