بدخشان در زون شمالشرق کشور قرار داشته ، يکى از ولايات کوهستانى و سرسبز بوده و با تاجکستان، پاکستان و چين سرحد دارد.
اين ولايت داراى منابع سرشار طبيعى از جمله معادن لعل و لاجورد بوده و آبده هاى هاى تاريخى ، دلالت بر قدامت آن مى نمايد.
بدخشان از حيث موقعيت جغرافيوى بين خطوط طول البلد شرقى ٧٠ درجه چهار دقيقه و سى شش ثانيه وعرض البلد شمالى ٣٦ درجه و ٥٠دقيقه  وشانزده ثانيه واقع است .
اين ولايت  در۴۷۰ کيلومترى کابل واقع است. از جنوب به ولایات کنر، لغمان و کاپیسا واز غرب به ولایت تخار محدود میگردد. بدخشان در منطقه کوهستانی واقع بوده وشامل کوه های بلند پر برف چون سلسله کوه های واخان، کوه پامیروکوه های هندوکش است.
مساحت بدخشان بيش از ۴۷۰ هزار کیلومتر مربع بوده و نفوس تخمينى  آن به یک میلیون و ٤٠٠ هزارتن ميرسد.
بدخشان بر اساس اقليم در تابستان گرم و در فصل زمستان نهايت سرد است؛ و در شمارى از مناطق آن راه هاى مواصلاتى به علت برفبارى سنگين در يکسال شش ماه مسدود ميباشد.
بدخشان از سطح بحر ١٨٠٠ متر ارتفاع دارد و مرکز آن شهر فيض آباد است.فیض آباد در سابق بنام (جوزگون) یاد میشد زیرا در این ناحیه درخت جوز بسیار میرويید.  
 
ولسوالى ها:
بدخشان بر اساس توزيع ادارى ٢٨ ولسوالى  دارد.
 
اين ولسوالى ها شامل واخان، کشم، بهارک، جُرم، یفتل پايين، يفتل بالا، راغ، ارگو، درایم، ارغنچخواه، نُسی، شُکی، ماهمی، اشکاشم، خاش، خواهان، کوفاب، کوهستان، کران و منجان، شهر بزرگ، شغنان، شهدا، تگاب، تیشکان، وردوج، یمگان، یاوان و زیباک، بهارک ،شهداء ،جُرم، خاش، راغ،كشم،ارگو ودرايم  است.
 
اکثریت باشندگان این ولایت را تاجک ها تشکیل داده و به زبان فارسی حرف می ‌زنند.برخى مردم آن به زبان پامیری ، شغنی ، پامیری ودرسرحدات چین برخی ازساکنین به زبان چینايی نيز تکلم می کنند.
اکثريت مردم بدخشان پيرو مذهب سنی حنفی بوده ، اما شمار ديگرى پيرو مذاهب وهابی و شیعه اسماعلیه نيز هستند.
 
آب بندها:
آب بند‌های مهم آن  بنام درياى کوکچه، واخان، انجمن، وردوج، تگاب، تنگی شیوه، پامیر، جُرم ، آغرده ، غوری ‌سنگ، درواز، راغ ، زرقل و چقمقین ياد ميشود.
 
دربدخشان آب وافر غرض زراعت وجود دارد. واحدهای زراعتی در دامان کوه ها تهیه شده و دریای کوکچه با معاونین آن بدین منظور مورد استفاده قرار ميگيرد.
 
 درولسوالى هاى اشکاشم،‌جُرم، خواهان، راغ، کران ومنجان وشغنان تمام آب های دریايی وکانالهای مصنوعی استفاده ميشود.

كلتور:
 
کلتوروعنعنات مردم بدخشان به تناسب ولسوالی های سرحدی که با تاجکستان وچین سرحد مشترک دارند فرق ميکند.
 
درین ولایت تلاش صورت گرفته است تابرای رشد وغنامندی فرهنگ وادبیات توجه بیشتری شود وازحروف وواژه های بيگانه درکاربُرد روزمره جلوگيرى شود.
 
بسترهای ادبی، حلقات فرهنگى وراه اندازی محافل مشاعره درمیان اهل قلم وادب نیز ازسوی مقامات ولایت واطلاعات وفرهنگ مورد حمایت وپشتبانی قرار ميگيرد.  همچنان رسم و رواج های محلی روز بازار در جمعه یا پنجشنبه باعث عرضه اموال ومواد ازتزاقی میگردد.
 
بدخشان ولايت  شاعرخیز بوده که ميتوان از شاعران و نویسندگان سابق چون: خسته، راغی، مغموم دروازی، مضمون  و از شاعران معاصر،  میر بهادر واصفی، پرتو نادری، گلنور بهمن، شجاع خراسانی، کمال الدین غبرا،ميراحمدشاه ذيغم،مخفى بدخشى، مجیب مهرداد و لطیف پدرام نام بُرد.

غزلِ"دستی که دامن تو نگيرد شکسته به" از آن غزليات بی مانند زبان دری است که خانم مخفی بدخشى آنرا سروده و دوکتور صادق فطرت(ناشناس) بگونۀ گيرايى آنرا در قابل آهنگ و موسيقی خوانده است .
 علاوه بر اين نظم و سرايش شعر در بدخشان در هر خانه ای مروج است و در اين ولايت کمتر کسی را ميتوان دريافت که شعر نسروده باشد ، اما ويژگی اين سرودن آن است که قسمت اعظم شعر های سروده شدۀ مردم بلند و در خورستايش است.

حکيم ناصر خسرو بلخی شاعر و فيلسوف گرانمايه کشور، قسمت زياد عمر خود را در اين ولايت سپری کرده و شعر سروده و به فلسفه و حکمت پرداخته است. مقبره اين شاعر و فرهنگى در ولسوالى يمگان بدخشان زيارتگاه عام و خاص است.

بدخشان آواز خوانهای محلی فراوانی را در دامان خود پروريده که عده ای از آنها بيرون از سرحدات بدخشان و کشور نيز شناخته شده اند.بازگل بدخشی هنرمند بخش موسيقی فولکلور و محلی افغانستان به حساب می آيد .
 
 آهنگهای آوازخوانان بدخشان دارای سبک خاص و ويژه است.
 
دُر محمد کشمی، مير مفتون، پهلوان منگل، استاد شاه ولی "ولی" معروف به ولی ترانه ساز و ... آواز خوانان مشهور اين ولايت بوده که اکثراً خود می سراييدند و ميسرايند و خود تصنيف و کمپوز ميکردند و ميکنند.
 
آبدات تاريخى:
 
در بدخشان در مجموع ۲۱ آبده تاریخی راجسترشده وزارت اطلاعات و فرهنگ وجودداردکه در فيض آباد  و هشت  ولسوالی واقع بوده ومشهورترین آن،  پلخشتی دریای کوکچه، خرقه مبارک، و آرامگاه  هاى میریاری بیگ، میرغیاث و حکیم ناصرخسرو مى باشد.
 
از اماکن ديگر می ‌توان از۵۷ منارتاریخی، ویرانه‌های بهارک ، اشکاشم و توپخانه  ولسوالى زیباک  نام بُرد. بالاحصار اشکاشم و قلعه پنجه زیرترمیم قراردارد.
 
بدخشان دارای کوههای بلند و درياهاى خروشان است،کوه‌های مهم این ولایت خواجه ‌محمد، هزارچشمه و سفیدخرس نام دارند. بلند ترین قُلهِ کوه‌های هندوکش در آنجا بنام نوشاخ ياد ميشود.
پامیر که به نام بام دنیا معروف است، در ولسوالى واخان و در سرحد چين واقع است.

عمده ترین معادن طبیعی آن، در یمگان لاجورد به حجم سه صدکیلومتر طول و ۴۷ کیلومتر عرض، و معدن لعل در سرغیلان و لاجورد در ولسوالى کران و منجان است .
 
در نتیجه بررسی هايی که اخیراً در مورد نفت در افغانستان صورت گرفته‌، این ولایت دارای ذخایر بزرگ نفتی تثبیت شده است.

در بدخشان معادن آهن و مس نیز وجود دارد و در برخى ساحات، مردم با ابزار محلى از درياچه ها ريگى  را بدست مى آورند که با طلا آلوده است. آنرا با همين ابزار تصفيه نموده و طلا بدست مى آورند و اقتصاد خود را از همين طريق به پيش ميبرند.
 
موزيم :
 
دربدخشان بخاطرى موزیم ملی وجودندارد که تابحال حفریات ازسوی باستانشناسان صورت نگرفته تا آثار تاريخى بدست آید ودرموزیم نگهداری شود. 
اما درسال ۱۳۸۵ همزمان بادریافت یک گوردسته جمعی دردشت قُرغ شهرفیض آباد، يک مرکزرسماً بنام موزیم شهداء نامگذاری شده است.
 دراين مرکز، جمجمه های صد ها تنی که درسال ۱۳۵۷ در وقت رژيم کمونيستى به شکل دسته جمعی کشته شده اند،نگهداری میشود.
 
یک اتاق برای نگهداری آثارونشانه هايى که  ازاين قربانيان بر جا مانده، نيز نگهدارى ميشود. اين نشانه ها شامل تسبیح، زولانه،کفش، عینک،لباس های مردانه وزنانه وغیره مى باشد.
رييس جمهور حامد کرزى بعد از دريافت اجساد به بدخشان سفر نمود و بر اساس هدايت رياست جمهورى يک منار يادبود نيز در آنجا اعمار گرديده است.
درسالهای اخیر یک مجسمه و۷۰ موره که نشاندهنده صنعت مردم بدخشان است و ۵۰۰ سال پیشینه تاریخی دارد ،نيز از نزد قاچاقبران بدست آمده که به وزارت اطلاعات وفرهنگ انتقال یافته بود، اما اين آثار دوباره مستردشده ودرامنیت دولتی بدخشان نگهداری ميگردد.
 
نسخه هاى قرآنکریم ازمقبره حکیم ناصرخسرو نيز بدست آمده و  به وزارت اطلاعات وفرهنگ در کابل غرض نگهداری فرستاده شده است .
 
مشاهير:
بدخشان شخصیت های نامورمانند مرزاعبدالقادر بیدل، ابوالحسن البدخش، مولانا شاه جی بدخشی، مولانا عبدالله بدخشی، جمشید خان شعله، مولانا غیاثی، صايب راغی، مصرع راغی، مولانا زیرک درایمی، و صدها دانشمند و فرهیختۀ علوم اسلامی دیگر در گذشته و حال را در خود پرورانيده است.
 شخصیت های سیاسی بدخشان؛ شاه ولی خان دروازی مشاور و جانشین امان الله خان، طاهر بدخشی، استاد برهان الدین ربانی رهبر جهادى و دیگر سیاستمداران قابل ذکر اند.
 
 نصرت الله نصرت بازیگر کرکت، میریاربیک صاحب زاده، میر شاه، میر جاندار شاه، میر مزراب شاه، میر محمد شاه ،طاهر بدخشی ،محبوب الله کوشانی ،محمد ولی صدراعظم زمان شاه امان الله خان، شاه ولی ترانه سازو موسیقی دان،مسعوده جلال نخستین زن نامزد در دوره اول انتخابات ریاست جمهوری افغانستان نيز از جملۀ مشاهير اين ولايت مى باشند.
 
 بدخشان امروز هم دارای شخصیت های علمی، سیاسی، نویسندگان، مولفان و شاعران است که می توان از استاد نعمت الله شهرانی، استاد محمد موسی توانا، استاد بیان، داکتر قاری محمد ایاز، استاد محمد نظیف شهرانی، استاد محمد میرویس غیاثی، قاضی عبدالحق عتید، استاد عبدالباری ابراهیمی و استاد داد محمد خاشی نام بُرد.

بدخشان در شعر و ادبیات در طول تاریخ و حتی امروز سر آمد روزگار است. مولانا نايل کشمی، عبدالودود نايل لاجوردین شهری، سودا، یزدان یار، واصل لطیفی، غفران بدخشی، داکتر صبغت الله خاکساری، و... از جمله شعرای معاصر هستند .
 
طنز نویس مشهور کشور «نجیب الله دهزاد» از بدخشان است. در طول هشت دهه اخير قوانین اساسی افغانستان در چند دوره، تحت اشراف یک بدخشی تدوین شده است.
 
 شاه محمد ولی خان دروازی، عبدالله یفتلی، نعمت الله شهرانی و... بزرگترین متن روحانی تصوفی «مکتوبات امام ربانی مجدد الف الثانی» توسط دو نفر علمای بدخشان به رشتۀ تحریر در آمده است.
 
 بدخشان؛ در همۀ متون ادبی جهان و به ویژه فارسی کهن، نسبت شهرت لعلش جایگاه ویژه داشته و ادیبان و شعرا آنرا در پهلوی عقیق یمن مثال زده اند.
 
رسانه ها:
 
دربدخشان تعدد رسانه ها با گذشت هرروزروبه انکشاف ورشد است ، چنانچه درحال حاضر۲۵ رسانه تصویری،صوتی وچاپی درین ولایت فعالیت دارند ودرآن صدهاتن مصروف کارمیباشند.
 
رادیوهای محلی آنرا رادیوآمو، رادیوکوکچه،رادیوبهارستان،رادیوصدای کشم،رادیوتلویزیون محلی و جریده بدخشان،جریده سیمای بدخشان،جریده سیمای شهروند،ماهنامه حکومتداری خوب،ماهنامه شاروالی فیض آباد،جریده روشنگری وجریده صعود تشکيل ميدهد.
 
 جریده صدای بدخشان،جریده ابتهاج،جریده سروش پامیر،جریده هری تاپامیر،جریده شناخت برتر،جریده انقلاب فرهنگی ،ماهنامه مخفی بدخشی،ارتقای فرهنگی ،جریده لاجور،جریده سرزمین من ،صحت روانی ونوای اطراف نيز شامل اين رسانه ها است.
 
رادیوهای بیان ، آریانا اف ام  وبی بی سی وتلویزیون های آرزو، نور، (١) ، آریانا وملی نیزازمرکز نشرات دارند.
میزان دسترسی مردم به اطلاعات دربدخشان نیزبیشترشده وبه عنوان مردم فرهنگی زون شمالشرق ازجراید چاپی بیشتربرخوردارهستند.
 
معارف:
 
در سطح بدخشان ٦٥٠مکتب وجود دارد که بيش از٣٢٩ هزار شاگرد پسر و دختر در آن درس ميخوانند. امور تعلیم وتربیه اين شاگردان ازسوی اضافه از ٢٠ هزار معلم وکارمند معارف به پیش برده میشود.
درین ولایت ، ۳۲  دارالعلوم دینی و سه  دارالمعلمین وجوددارند. 
 
بدخشان دارای یک پوهنتون است که اضافه از۱۵۰۰  محصل به شمول دختران در بخش های تعلیم و تربیه، ادبیات و زراعت تحصيل ميکنند.
 
براساس سروی انجام شده ۲۵ درصد مردم بدخشان باسواد بوده ومتباقی فاقد سواد اندو زمینه ها وبرنامه های آموزشی سواد آموزی برای افراد بیسواد به کمک وزارت معارف وسایرموسساتى که دربخش تعلیم وتربیه فعالیت ميکنند، جریان دارد.
 
صنعت:
 
صنایع دستی وعنعنوی مردم بدخشان شامل الچه بافی، کرباس بافی، گیلم بافی، چکمن دوزی، قاقمه بافی، زرگری،آهنگری، مسگری،موزه وکفش دوزی ، چموس دوزی، پیزار دوزی، کلالی، معماری ،نجاری، گلدوزی وخامکدوزی بوده که بيشتر آن توسط زنان ساخته ميشود.
 
نمد، قاقمه وتکه های نخی نیزدر خانه ها تهیه وباقته می شود.
 
درسالیان اخیرتوجه دولت به رشد وانکشاف صنایع وتولیدات داخلی بیشترشده ودرحال حاضرصدها خانم درپروژه های حرفوی زنانه مصروف کار  هستند.
 
همه ساله در بدخشان نمايشگاه ها برای تولیدات دستی زنان به هدف بازاریابی داير ميشود و درین راستا توجه دولت وموسسات خارجی نیز بیشترشده است.
 
مردم در کنار آنکه زراعت پيشه هستند، از طريق مالداری و تربیه گوسفند،‌اسپ  و گاو  نيز زندگى خود را تامين ميکنند.
 
لاجورد بدخشان در ولسوالى کران ومنجان مورد استخراج قرار دارد. دراین اواخر معدن سترامبی نیز مورد بهره برداری قرار گرفته است که در غرب کوکچه موقعيت دارد،‌ طلا به پیمانه زیاد در حصه زرشویان از دریای کوکچه بدست می آید.
 
زراعت :
 
اکثر اهالی بدخشان زراعت پیشه و مالدار بوده، محصولات عمده زراعتی را غله جات مانند برنج، گندم، جو، جودر( گندم سیاه )، جواری، ارزن وباقلى تشکیل میدهد.
 
اين ولايت بيش از٣٩٠ هزار هکتار زمين آبى  و ٦٠٠ هزار هکتار زمين للمى است.
 
از جمله میوه‌ها توت و چهارمغز، زردآلو، آلوبالو و سیب آن مشهور است.سیب بهارک و چهارمغز سرغیلان از شهرت خوبی برخوردار است. علاوتاً  چهار مغز، بادام کوهی، ارچه خنجک، شمشاد وغیره در مناطق کوهستانی بدخشان یافت میشود.
 
حیوانات مهم ولایت بدخشان را اسپ، بز، گوسفند وغ‍ژگاو تشکیل داده و حیوانات وحشی مانند خرس وگرگ در جنگلات آن پیدا می شود. همچنان در دروازها، روباه وخفک که پوست آنها قیمتی وتجارتی است یافت میشود. گوسفند (آهوى) مارکوپولو از جمله حیوانات معروف این سرزمین بوده که شهرت جهانی دارد.
 
جنگلات:
 
در نقاط مرتفع بدخشان جنگلات صنوبری،‌سوزنی برگ،‌بلوط،،پسته و ناجو وجود دارد. درنقاط هموار چنار،‌کج بید، اشجار مثمر چهارمغز، بادام،‌بته های زیره، سنجد وتوت خیلی زیاد است.
 
ناک بدخشان خیلی نازک وشیرین است که شبیه آن در جاهاى ديگر پيدا نمى شود. ساحه جنگلات بدخشان مجموعاً به ٤٥٠ هزار جریب زمین میرسد.
 
ورزش:
 
ورزش مانند ساير ولايات  در بدخشان نيز از گذشته ها رواج داشته است. بازى هاى عنعنوى  مانند  غُرسى، توپ دنده، پهلوانى و سنگ اندازى وجود داشته، اما اکنون تا حدى کمرنگ شده و جاى آنرا بازى هاى عصرى گرفته است.
اين بازى هاى جديد را واليبال، فوتبال، پينگ پانگ ، بسكتبال ، كركت ، تكواندو،زورخانه یی، جودو، كورش ، پرورش اندام شطرنج   و... تشکيل ميدهد.
فعلاً ۲۴ فدراسيون ورزشى درریاست اولمپیک بدخشان فعالیت دارد که هزاران بازيکن طبقۀ ذکور واناث  در آن مصروف ورزش هستند.
درسالهای اخیرعلاقمندی دختران به بازی های والیبال وکرکت در بدخشان بیشترشده ودرروزهای مناسبتی، دختران بامکاتب همتای شان درصحن مکاتب به رقابت های ورزشی می پردازند.
جوانان نیزدرسالهای اخير درمسابقات داخلی وخارجی به قهرمانی ها وافتخارات خوبی دست یافته اند که ازسوی مسوولین محلی ومردم با گرمی استقبال گرديده اند.