لغمان يکى از ولايات شرقى افغانستان است که درسال ١٣٤٣ هجرى شمسى تاسيس شده و مرکز آن مهترلام ميباشد .
مساحت اين ولايت ٣،٨٤٣کيلومتر مربع و نفوس آن به اساس سرشمارى سال ٢٠٠٩ ميلادى ٤٣٥ هزار تن تخمين شده و در ارتفاع ٧٧٢ متر از سطح بهر موقعيت دارد .
باشندگان اين ولايت از اقوام پشتون، تاجک و پشه يى تشکيل شده و به اساس شمارى اخير ٥٨ درصد آن پشتون ، ٢١ تاجک و پشه يى نيز ٢١ درصد است .
پشتون هاى اين ولايت از قبيله هاى ساپى، سهاک، هوت خيل ، خروتى، الکوزى ، تره خيل ، رستم خيل ، ميچن خيل ، اکاخيل ، نيازى و وردک تشکيل شده است .
ولايت لغمان در دامنه هاى کوهاى هندوکش درپهلوى درياى کابل موقعيت دارد که درياى هاى الينگار و اليشنگ به زيبايى اين ولايت افزايش داده است .
تعداد تمامى قريه هاى لغمان به (٦٤٠) ميرسد و يک زمان ازمربوطات الينايان بود و همچنان اين منطقه مرکزيت مدنيت بودايى خوانده شده و علاوه برسنگ نوشته هاى اشوکا( شاه خانواده يوريايى ها هندى) و اثار درونته يک تعداد اثاربودايى در آن وجود دارد که مورد توجه محققان و دانشمندان قرار گرفته است ، حدودالعالم به بت خانه هاى آن اشاره کرده و روايات مختلفت تاريخى درمورد کالام (مرکز) يا مهترلام و مهترلمک وجود دارد .
موقعيت :
ولايت لغمان در شرق و جنوب با ولايت ننگرهار، در شمال شرق با کنر، در شمال با نورستان، درشمال غرب با پنجشير و در غرب با کابل و کاپيسا همسرحد است .
واحدهاى ادارى :
ولايت لغمان به شمول مرکز ( مهترلام ) شش واحد ادارى دارد که عبارت است از: مهترلام ( مرکز ) ، اليشنگ، الينگار، دولت شاه ، قرغه يى و بادپش .
مشاهير :
محمدنور بابا، گل باچا الفت ، محمد شاه خان بابکرخيل، عبدالله لغمانى، اسحاق ننگيال، شهيد مولوي حبيب الرحمن، قيام الدين کشاف، رييس محمد قاسم خان، انجنير محمد عالم قرار، اسماعيل يون ، محمد حنيف اتمر، زلمى هيوادمل، داکير عبدالظاهر (صدر اعظم اسبق)، زلمى خليلزاد، داکتر محمد حسن کاکر، احمد ظاهر (آواز خوان) شفيق مريد (آوازخوان) منګل (آوزار خوان)، سعيد افغانى، حبيب الرحمن مهدى،خانم سايره،غلام حسن خان ساپی، صديق کاوون توپانى، عبدالحق ورنتاوال و اسدالله دانش .
زراعت :
علاوه بر درياى کابل درياهاى الينگار و اليشنگ از اين ولايت مى گذرد و با داشتن آب هاى زياد کاريزها و ذخيره ها ، برخى بيشتر مردم اين ولايت مصروف زراعت ميباشند .
سبزيجات و محصولات ديگر نباتى اين ولايت علاوه بر نياز مردم لغمان نيازهاى ولايت مشرقى و کابل نيز مرفوع مى سازد، در اين ولايت علاوه بر برنج ، لوبيا و ترکارى هاى مختلف و ميوه ها، چون نارنج ، مالته ، ليمو، کينو، سيب، زردالو، چهارمغز و ديگر پيدا ميشود . جنگل هاى جلغوزه نيز در مناطق کوهى اين ولايت وجود دارد و علاوه بر آن جنگل هاى ولايت لغمان از درخت هاى ارچه ، صبر ،بلوط ، چنار و درخت هاى ديگر تشکيل شده است .
بندهاى آب و درياها :
دو درياى بزرگ الينگار و اليشنگ در اين ولايت جريان دارد که بعداً در ولسوالى قرغه يى با درياى کابل يکجا ميشود . بند آب برق درونته که ولايت ننگرهار از آن استفاده مى نمايد، در منطقه درونته مربوطات ولسوالى قرغه يى موقعيت دارد .
يک پروژه بزرگ ماهى نيز بر لب دريا در ولسوالى قرغه يى اين ولايت وجود داشت ؛اما با تاسف که اکنون از بين رفته است .
ورزش :
بازى هاى واليبال و فوتبال علاوه به بازى هاى ديگر در اين ولايت وجود دارد؛ اما اخيراً بازى کرکت در اين ولايت بسيار رشد کرده ، تيم منتخب ولايتى دارد و بازى کنان اين ولايت به تيم ملى کشور نيز راه يافته است .کرکت علاوه بر مرکز ولايت در ولسوالى ها بسيار رشده کرده است و همچنان ورزش هاى رزمى ، تکواندو ، بوکسنگ ، کاراته و ديگر در اين ولايت مروج است .
معارف :
ولايت لغمان نيز از ولايات است که برخى بيشتر نسل جوان آن مصروف فراگيرى تعليم هستند ، در اين ولايت در حدود ٢٩١ مکتب وجود دارد که از جمع آن ١١٩ باب ليسه و متباقى ابتدايه و متوسطه ميباشد .
به اساس معلومات مسوولين رياست معارف، تعداد مجموعى شاگردان در اين ولايت به ١٧٨١٧١تن ميرسد که از جمع آنان ٨٠٦١٨ دختر و متباقى پسر است و درحدود ٤٠٩٨ معلم امور تدريسى آن را پيش ميبرند که ٣١١ تن آن معلم زن است .چهار باب ليسه زراعت ، يک تخنيکم ، يک دارالعلوم، دو انستيتيوت ، يک دارالمعلمين مرکزى با چهار الحاقيه و ١٤ باب مدرسه در اين ولايت فعاليت دارد .
در اين ولايت چهار مکاتب خصوصى فعاليت دارد که براى ده ها تن استاد و شاگرد زمينه تعليم مساعد کرده و پوهنتون لغمان نيز سال گذاشته با داشتن چهار پوهنځى آغاز به فعاليت کرده است .
صنعت :
ولايت لغمان با درنظر داشت موقعيت ستراتيژيک خود ، محيط مساعد براى صنعت دارد؛ اما طوريکه لازم بود به آن اندازه رشد نکرده است .
آب و هواى اين ولايت بسيار خوب است و شرايط خوب براى کار کردن دارد ،فابريکات صنعتى در لغمان بسيار کم ديده ميشود و اگر موجود هم باشد ، پس بسيار کوچک است .در اين ولايت يک فابريکه کوچک چپلک سازى ، چند فابريکات کوچک نجارى ، روب و کاکولا فعاليت دارد؛ اما فابريکات ديگر کوچک و بزرگ وجود ندارد و نه هم کدام کسى در اين بخش سرمايه گذارى کرده است .
نهادهاى مدنى :
در اين ولايت تعدادى زيادى نهادهاى مدنى وجود دارد که بعضى از آنها عبارت است از : الينگارفرهنگى يون ، لغمان ادبى بهير ،انجمن مستقل خبرنگاران ونوسيندگان زون شرق ، اتحاديه حمايت حقوق زنان ، اتحاديه جوانان و همچو ديگر ...
رسانه ها :
در اين ولايت رسانه هاى زياد نشرات دارد .
صوتى : راديوملى لغمان و راديوى کاوون غږ
راديوهاى که ستديوهاى آن در ننگرهار و در لغمان نيز شينده ميشود : راديو ملى ننگرهار، شرق ، نرگس ، اصلاح ، مرام ، کليد ، اباسين ، صفا ، نن ، هميشه بهار ، انعکاس ، مينه و راديو وطندار .
راديوهاى که در مرکز کشور (کابل )موقعيت دارد و در اين ولايت شنيده ميشود :
آرمان ، اريانا، اراکوزيا، بى بى سى ، آزادى ،آشنا صداى امريکا، مشال ، ستا ، گوربت ، نوا ، راديو ملى کابل ، سلام وطندار ، شمشاد و همچو راديوهاى ديگر ...
رسانه هاى تصويرى:
يگانه رسانه تصويرى لغمان تلويزيون ملى لغمان ميباشد .
تلويزيون هاى که در کابل موقعيت دارد و برنامه هاى آن در اين ولايت ديده ميشود ، عبارت است از :
تلويزيون ملى کابل ، آشنا ، لمر ، طوع نيوز ، آريانا، تمدن ، خورشيد، ژوندون ، نور و تلويزيون يک .
رسانه هاى چاپى :
شمارى از رسانه هاى چاپى نيز در اين ولايت فعاليت دارد که عبارت است از :
مجله لغمان ، مجله شينکى لغمان ، روښان ، نورلام ، لغمان ځوانان ، بورا و همچو ديگر ...
کلتور :
طوريکه ولايت لغمان با ولايت ننگرهار همسرحد است، امور فرهنگى و کلتورى در اين ولايت بسيار به خوبى به پيش ميرود و تعدادى زياد از انجمن هاى فرهنگى در آن فعاليت دارد که به گونه مثال از لغمان فرهنگى يون ، انجمن مستقل خبرنگاران ونوسيندگان زون شرق، لغمان ادبى بهير و لمپاکا فرهنگى بنسټ ، انجمن نخستين فرهنگى لغمان درسال ١٣٧٧ هجرى خورشيدى به نام لغمان فرهنگى يون در اين ولايت تاسيس شده است و بعد از آن همچو انجمن هاى ديگر نيز به وجود آمد .
مشاعره بهارى وععنوى سمسورلغمان نيز همه ساله در رياست اطلاعات و فرهنگ اين ولايت برگزار ميشود که علاوه برفرهنگيان اين ولايت، شعرا و فرهنگيان ولايت کابل و ساير ولايت نيز در آن اشتراک مى نمايند . سنگ نوشته هاى به رسم الخط ارمنى نوشته شده بود در درسال ١٣٨٤ ه ش دريک کوه موسوم به شله تک دريافت شده و هنوز هم در اين کوه وجود دارد و از آن نگهدارى ميشود .
ده ها شاعر زبان پشه يى نيز در اين ولايت وجود دارد و تاکنون چهار تذکره چاپ گرديده است .ولايت لغمان نيز مثل ولايات ديگر موسيقى ويژه دارد که از آلات موسيقى هارموينه ، تبله ، نغاره ، سورنى و ديگر ... ياد آورى کرده ميتوانيم ، فورم هاى اشعار فوکلوريک پشتو ( سروکى ، مقام ،لوبه و بگتى ) توسط هنرمندان محلى اين ولايت خوانده ميشود .
